Skąd bierze się smog
Jak powstaje smog?
Smog powstaje w wyniku mieszania się powietrza ze spalinami przy bezwietrznej pogodzie i dużej wilgotności. Najbardziej narażone na niego są miasta i miejscowości położone w naturalnych obniżeniach gruntu. Zjawisko powstaje wskutek inwersji temperaturowej – to znaczy, że warstwa chłodniejszego powietrza, znajdująca się niżej, zatrzymywana jest przez znajdującą się nad nią warstwę ciepłego powietrza. Dzieję się tak najczęściej podczas wyżu atmosferycznego.
W skład smogu wchodzą szkodliwe substancje chemiczne, takie jak pyły zawieszone, wodorotlenki, tlenki azotu i siarki. Do najgroźniejszych substancji zaliczane są pyły zawieszone (PM10 i PM 2,5), benzo(a)piren oraz tlenki azotu. Źródłem pochodzenia tych substancji jest działalność człowieka, a główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami jest tzw. niska emisja.
Co to znaczy niska emisja?
Najprościej, niska emisja to wszelkie spaliny przedostające się do powietrza na niskiej wysokości. Przyjęło się, że termin ten dotyczy wszelkich kominów o wysokości poniżej 40 m, jednak większość spalin odpowiedzialnych za niską emisję uwalniana jest na wysokości do 20 m. Wysokość, na której spaliny uwalniane są do atmosfery jest kluczowa ze względu na opisaną powyżej inwersję temperaturową, bowiem 40 m jest dolną granicą dla tego zjawiska.
Przyczyną niskiej emisji jest nieefektywne spalanie paliw (węgla, drewna, oleju), a często także śmieci w indywidualnych piecach i lokalnych kotłowniach – tutaj powstają głównie bezno(a)piren (86 proc. całkowitej emisji tego związku) oraz pyły PM10 i PM2,5 (niemal 50 proc. całkowitej emisji każdego z nich). Kolejnym czynnikiem jest transport drogowy, którego udział w emisji pyłów wynosi 9,0 proc. dla PM10 i 13,3 proc. dla PM2,5 (dane: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2016).
Właśnie z uwagi na niewielką wysokość uwalniania spalin oraz brak norm środowiskowych dla tego typu źródeł, zjawisko to jest tak szkodliwe. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, czyli zazwyczaj w zabudowie mieszkalnej, bezpośrednio szkodząc żyjącym tam ludziom. O tym jak pyły zawieszone oraz benzo(a)piren wpływają na nasz organizm piszemy w dziale wpływ smogu na zdrowie.
Czy istnieje także wysoka emisja?
Oczywiście, oprócz niskiej istnieje także wysoka emisja, czy wszelkie zanieczyszczenia emitowane na wysokości powyżej 40 m. Są to zazwyczaj kominy zakładów przemysłowych, w tym także ciepłowni i elektrociepłowni. Na problem związany z tym rodzajem zanieczyszczenia od wielu lat zwracano największą uwagę. Istnieje też szereg norm środowiskowych, także tych narzuconych przez UE, które muszą być w takich źródłach emisji spełniane. To właśnie dzięki tym wszystkim działaniom zanieczyszczenia przemysłowe nie stanowią obecnie większego problemu. Udział przemysłu energetycznego w powstawaniu szkodliwych substancji, opisanych powyżej, wynosi: 0,1 proc. dla bezno(a)pirenów, 9,3 proc. dla pyłów PM10 oraz 10 proc. dla pyłów PM2,5. (dane: GIOŚ, 2016)
Smog w Polsce
Wg danych Europejskiej Agencji Środowiska z 2013 roku w pierwszej dziesiątce rankingu miast o największym zanieczyszczeniu powietrza w Europie znalazło się aż sześć polskich aglomeracji: Kraków, Nowy Sącz, Gliwice, Zabrze, Sosnowiec i Katowice. W miastach tych przez ponad pół roku (a więc wcale nie od czasu do czasu) przekraczane są normy stężenia zanieczyszczeń powietrza, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Problem smogu stał się przedmiotem rozmów dopiero w ostatnim czasie, jednak nie oznacza to że jest to temat nowy. Sprawę warto poznać, gdyż zanieczyszczenia mogą być różnego rodzaju, a tak się składa, że w Polsce przekraczamy normy pod kątem zanieczyszczeń substancjami najgroźniejszymi dla zdrowia ludzi. Jako kraj jesteśmy na szczycie państw UE pod względem stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu (normy przekroczone nawet o 500 proc.). Równie źle oceniono stężenia pyłu zawieszonego, w przypadku którego normy przekroczone są wielokrotnie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że rocznie ze względu na złą jakość powietrza umiera w Polsce 43–45 tys. osób.
Dlatego tak ważne jest podjęcie ogólnopolskich działań zmierzających do ograniczenia smogu oraz szkodliwej niskiej emisji. Na terenach miejskich dobrym sposobem na rozwiązanie tego problemu jest przyłączenie mieszkańców do systemu ciepłowniczego. O tym jak ciepło systemowe pomaga ograniczyć smog piszemy w dziale Ogranicz smog w mieście.
Wielki Smog Londyński
Kiedy w grudniu 1952 po kilkudniowych opadach śniegu pojawiło się w Londynie słońce, nikt nie spodziewał się, że nad miastem już niebawem może wytworzyć się smog tak gęsty, że trudno będzie odróżnić dzień od nocy. 5 grudnia był mroczny przez lekko żółtawą mgłę, która powstała w efekcie wirowego układu wiatrów w obrębie wyżu. Chłodne powietrze pozostało tuż nad ziemią, a ciepłe znalazło się nad nim. Wilgotne powietrze zaczęło docierać znad morza, tworząc gęste mgły o dużej zawartości związków siarki, które wymieszały się z dymem pochodzącym z kominów budynków. Mgła była na tyle duża, że widoczność w ciągu dnia na ulicach sięgała jedynie trzech metrów. Po kilku godzinach do szpitali i przychodni zaczęły zgłaszać się osoby mające problem z oddychaniem. Ambulansy przez gęstą mgłę nie mogły dotrzeć do potrzebujących, a w szpitalach szybko zaczęło brakować miejsc, mimo że chorzy leżeli także na korytarzach. W ciągu pięciu dni Wielkiego Londyńskiego Smogu zmarło 4 tys. osób – głównie z powodu infekcji dróg oddechowych, niedotlenienia i uduszenia wywołanego nadmiernym wydzielaniem śluzu w podrażnionych płucach. Chorowały nawet osoby, które nigdy wcześniej nie uskarżały się na problemy oddechowe. 9 grudnia, kiedy pojawił się lekki wiatr, powietrze w Londynie zaczęło wracać do normy, jednak Brytyjczycy wiedzieli, że muszą zmienić swój sposób myślenia o środowisku, aby już nigdy nie dopuścić do tak dramatycznego rozwoju wypadków.
Zmiany w brytyjskiej stolicy doprowadziły do tego, że problem zagrożenia zdrowia i życia wywołany smogiem został znacznie ograniczony, głównie dzięki likwidacji nieefektywnych, indywidualnych źródeł ogrzewania. Czas, aby zmiany te zaczęły zachodzić także w Polsce.
Chcesz ograniczyć smog w mieście?
Sprawdź, czy możesz korzystać z Ciepła Systemowego?